UWAGA! PRELEKCJA NIE ODBĘDZIE SIĘ. PRZEPRASZAMY.
Zapraszamy na prelekcję poświęconą architekturze modernistycznej w Przeworsku: 21 września 2025 r. w niedzielę o godz. 17.00 w Oranżerii.
Modernizm w Przeworsku? Tak! – prelekcja Pawła Krausa o architekturze modernistycznej w Przeworsku. Przykładów architektury modernizmu, budowanych w latach 1929-1954, mało znanych i eksponowanych, znajdziemy w mieście niemało. Budynki użyteczności publicznej, budynki przemysłowe, takie jak np.: sąd grodzki, spółdzielnia rolniczo-handlowa, powiatowa kasa chorych, szkoła żeńska czy wytwórnia rozpuszczalników to nietuzinkowe realizacje tego stylu.
Przeworsk słynie z zabytków późnogotyckich, mieszczących się w obrębie „starówki” , zabytków barokowych i klasycystycznych, zabytków „starych”: znanych i lubianych. Zaś patrząc W STRONĘ MŁODEJ ARCHITEKTURY, poszukując młodszej architektury, powstałej w XX wieku, w okresie międzywojennym, a nawet wojennym i tużpowojennym, musimy podjąć namysł nad stylem, który nazywał się modernizm. Styl ten w architekturze zapoczątkowany w 1923 r. przez „papieża modernizmu” szwajcarskiego architekta Le Corbusiera, cechował się przede wszystkim nowoczesnością; zerwano z elewacyjnym detalem i ornamentem, operowano formą i światłem, nowoczesna i przejrzysta forma wynikała z funkcjonalności budynku – budowle miały być wygodne, przestronne, jasne , higieniczne, w trosce o wygodę społeczeństwa. Ów modernizm obecny jest także (i oczywiście, że) w Przeworsku. Budynki użyteczności publicznej, budynki przemysłowe takie jak: sąd grodzki, spółdzielnia rolniczo-handlowa, kasa chorych, szkoła żeńska, zakład produkcji rozpuszczalników czy kamienica Rynek 26 – to świetne realizacje tego stylu! Choć obecnie straciły swój oryginalny wygląd, bardziej lub mniej przebudowane, wtopione w krajobraz miasta, czekały na impuls zapodany przez tegoroczne hasło przewodnie Europejskich Dni Dziedzictwa, by zostać odkryte. (Dwa obiekty: sąd i spółdzielnia to realizacje przeworskie wybitnego architekta inż. Wacława Nowakowskiego.) Te ogromne gmachy, imponujące także dziś, powstawały w okresie prosperity miasta Przeworska, która wynikała m.in. z szybkiego podnoszenia się miasta z zastoju po odzyskaniu niepodległości, prężnej dochodowej działalności Cukrowni Przeworsk w latach 1928-1935, zwiększania się liczby ludności oraz aktywności przedsiębiorczej tkanki społeczeństwa Przeworska, zawsze przy wsparciu Ordynacji Przeworskiej w osobie Księcia Andrzeja Lubomirskiego.
W świat architektury modernistycznej Przeworska wprowadzi nas Paweł Kraus – rzeszowianin, krytyk i historyk sztuki (architektury, designu). W latach 2005–2008 redaktor magazynu „Architektura & Biznes”. Wydawca i redaktor Archizoom.pl i Archimap.pl. Kurator (wraz z Adolphem Stillerem) austriackiej wystawy „Polen. Architektur”. Autor wielu publikacji o architekturze i designie. Fotograf architektury. Kurator projektu „Wzór podkarpacki”. Przewodnik po rzeszowskim szlaku modernizmu.
Prelekcji towarzyszyć będzie miniwystawa fotografii archiwalnych oraz fotografii współczesnej Jolanty Mazurkiewicz: Modernizm w Przeworsku po (100) latach.
Katarzyna Ignas
